کد مطلب:62488 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:242
از آن جا كه هدف، در سازمان ها نقشی محوری بر عهده داشته و هدایت و راهبری كلیه تلاش های فرد و سازمان را بر عهده دارد، بایستی دارای خصوصیات و ویژگی هایی باشد كه بتواند این نقش مهم را به بهترین شكل در سازمان ایفا كند. برخی از این ویژگی ها و خصوصیات كه در سخنان ارزشمند امام علی (ع ) مورد توجه قرار گرفته عبارتند از: الف ) بزرگ و چالشی بودن اولین ویژگی مهمی كه می توان برای هدف، ذكر كرد، عالی و چالشی بودن آن است؛چرا كه اهداف بزرگ، انگیزه افراد را برای تلاش و كوشش بیش تر افزایش داده، در نتیجه باعث خواهد شد كه سطح عملكرد افزایش پیدا كند. داشتن اهداف عالی از مطالبی است كه در روایات و سخنان معصومان (ع ) مورد تأكید و سفارش قرار گرفته، و شاید دلیل اصلی این همه تأكید آن باشد كه داشتن اهداف بزرگ، باعث افزایش انگیزه افراد برای تلاش و كوشش بیش تر در جهت دستیابی به آن اهداف می شود. امیر مؤ منان علی (ع ) در تبیین این نكته می فرماید: هموم الرجل علی قدر همته؛[2] تلاش و كوشش آدمی به اندازه هدف اوست. بنابراین، هر قدر كه اهداف پیش بینی شده، بزرگ و عالی باشند، افراد انگیزه بیش تری پیدا كرده، و تلاشی دو چندان برای رسیدن به آن هدف ها از خود نشان خواهند داد؛ چرا كه دستیابی به اهداف بزرگ و عالی مشكل تر بوده و به تلاش و كوشش بیش تری نیاز دارد. در نتیجه هر مقدار كه هدف ها مشكل تر باشند، عملكردها در سطحی عالی تر خواهند بود، و اگر یكی از كاركنان، كار سخت و مشكلی را پذیرفت، تقریبا آنچه از دستش بر می آید انجام خواهد داد تا به هدف مزبور برسد.[3] . به عبارت دیگر؛ هر قدر كه هدف ها بزرگ تر و چالشی بوده و دستیابی به آن ها مستلزم تلاش و كوشش بیش تری باشد، كاركنان سازمان تمام توانایی خود را برای رسیدن به آن به كار خواهند گرفت، و این مسأله باعث خواهد شد كه عملكرد افراد در سطح عالی و مورد قبول باشد. امام علی (ع ) می فرماید: من كبرت همته كبر اهتمامه؛[4] هر كس كه هدفش بزرگ باشد، تلاش و كوشش او بسیار خواهد بود. بنابراین، می توان گفت كه یكی از راه های انگیزه در میان كاركنان سازمان و در نتیجه، ارتقای سطح عملكرد آن ها، این است كه سازمان اهدافی بزرگ و عالی انتخاب كند، به طوری كه دستیابی به آن ها مشكل بوده و مستلزم تلاش بیش تری باشد. داشتن هدف های عالی و بزرگ در سازمان علاوه بر این كه موجب افزایش انگیزش كاركنان سازمان می شود، علامت رشد و بالندگی فرد و سازمان بوده و مبین آن است كه فرد یا سازمان تصمیم گرفته است تا مسیر تكامل و توسعه را بپیماید؛ لذا می تواند افتخار بزرگی محسوب شود؛ چنان كه حضرت علی (ع ) فرمود: ینبغی أن یكون التفاخر بعلی الهمم؛[5] سزاوار است كه تفاخر، در عالی بودن اهداف باشد. همچنین آن حضرت در یكی دیگر از بیانات خود، این نكته را مورد توجه قرار داده و می فرماید: انما سراة الناس اولو الاخلام الرغیبة و الهمم الشریفة؛[6] همانا بزرگان مردم، صاحبان عقل های ژرف نگر و گسترده، و دارندگان اهداف و همت های شریف هستند. بیان این نكته ضروری است كه توصیه و سفارش امیر مؤ منان علی (ع ) در مورد داشتن اهداف عالی و بزرگ، مخصوص و محدود به داشتن هدف های بزرگ دنیوی و مادی نیست؛بلكه یكی از مصادیق اصلی و قطعی آن ها، اهداف بزرگ و عالی معنوی و اخروی است؛چنان كه در برخی از سخنان ایشان، به این مهم تصریح شده است. آن حضرت می فرماید: اجعل همك لآخرتك؛[7] هدف خود را آخرتت قرار بده. ب ) واضح و مشخص بودن هدف یا اهدافی كه برای سازمان مشخص و تعیین می شود، باید تصریح و روشن باشد. وضوح و صراحت هدف، به تعریف دقیق هدف از انجام كار بستگی دارد. به طور معمول، صراحت به معنای بیان هدف در قالب عبارات روشن، و در صورت امكان در قالب عبارات كمی می باشد. برخی از صاحب نظران مدیریت، مشخص و صریح نبودن هدف را یكی از مشكلات اساسی آن ها دانسته و معتقدند: یكی از رایج ترین ضعف های اهداف سازمانی، این است كه با عبارات خیلی كلی بیان می شوند.[8] بنابراین، یكی از صفات و ویژگی های مهم هدف خوب و مؤ ثر، آن است كه كاملا روشن و صریح باشد؛ زیرا هدف، تعیین كننده جهت حركت سازمان و مسیر فعالیت های آن است؛و برای این كه بتواند این رسالت را به خوبی انجام دهد باید به صورت واضح و روشن تبیین شود. دقت در سیره مدیریتی امام علی (ع ) این نكته را روشن می كند كه آن حضرت همواره به این مطلب توجه داشته است. چنان كه پیش از این بیان شد، ایشان هر گاه كسی را به عنوان كارگزار منطقه ای انتخاب می كرد، قبل از اعزام وی به منطقه مورد نظر، اهداف و انتظارات خود را به روشنی و با صراحت نوشته و در اختیار او می گذاشت. ج ) واقع بینانه بودن یكی دیگر از ویژگی ها و خصوصیات مطلوب در اهداف، واقع بینانه و قابل حصول بودن آن هاست. اهدافی كه برای سازمان انتخاب می شوند، باید به گونه ای باشند كه با امكانات و توانایی های سازمان تناسب داشته، و امكان دستیابی به آن ها برای سازمان وجود داشته باشد. درست است كه در تعیین اهداف بایستی هدف های بزرگ و عالی انتخاب شوند؛ لیكن نباید این اهداف خیالی و غیرواقعی باشند، به طوری كه دستیابی به آن ها غیر ممكن بنماید. اهداف انتخابی باید در عین این كه والا و بزرگ هستند، قابل دسترسی و امكان پذیر بوده، و با تلاش و كوشش- هر چند زیاد- بتوان آن ها را به دست آورد. تعیین و انتخاب اهداف غیر قابل حصول، و اهدافی كه دستیابی به آن ها با امكانات و توانایی های سازمان تناسب ندارد، علاوه بر این كه سازمان را در رسیدن به هدف ها ناكام می كنند، موجب گرفتار شدن سازمان در مشكلات و دشواری ها شده و خطراتی را نیز برای آن به وجود خواهند آورد. امیر مؤ منان علی (ع ) در مورد آثار سوء تعیین اهداف غیر قابل دسترس می فرماید: عشرة یفتنون أنفسهم- الی أن قال: - و الذی یطلب ما لا یدرك؛[9] ده گروه خود را به رنج و بلا گرفتار می سازند؛ تا این كه فرمود:... و كسی در پی چیزی است كه دست نیافتنی باشد. برخی از صاحب نظران مدیریت، معتقدند: گر چه اهداف باید دشوار و چالشی باشند؛ لیكن باید واقع بینانه و مناسب با منابع موجود نیز باشند. اگر اهداف خیلی دشوار بوده یا بدون توجه به محدودیت های محیطی، یا استعدادها و توانمندی های مدیریتی تعیین شوند، مدیران و كاركنان دلسرد و ناامید شده، و به سمت و سوی عملكرد ضعیف یا نامناسب هدایت می شوند.[10] . بنابراین، ضروری است اهدافی كه سازمان برای خود انتخاب می كند، واقع بینانه باشند؛ و در حقیقت با توجه به توانایی ها و امكانات تعیین گردند؛ زیرا اهدافی كه در تعیین آن ها، امكانات و توانایی های سازمان و مدیران آن، مورد توجه جدی قرار نگرفته باشد، نه تنها كمكی به رشد و پیشرفت سازمان نمی كنند، بلكه می توانند مانعی بزرگ در راه حركت سازمان بوده و تأثیرات منفی بر عملكرد سازمان داشته باشند.
یكی از صاحب نظران و نظریه پردازان مدیریت در توضیح اهداف و تبیین ویژگی های آن می گوید: سازمان باید اهداف نهایی داشته باشند، نه اهداف زودگذر. اهداف باید مشخص بوده و خوب تعریف شوند تا كاركنان تصویر روشنی از آن ها به دست آورند. از جنبه انتزاعی بودن اهداف باید فاصله گرفت.[1] .